Vorige week onthulde de Apache-website dat het plan om een digitaal statiegeldsysteem op te zetten niet alleen het werk is van brancheverenigingen Fost Plus, Comeos en Fevia, maar ook Unbox, een bedrijf gerund door (voormalige) N-VA-leden, in de kaart speelt. De kwestie werd aan de orde gesteld tijdens de plenaire vergadering van het parlement, waar parlementsleden volledige transparantie eisten van minister Demir.
Eind december sprak de huidige Vlaamse regering zich uit voor statiegeld. Minister Zuhal Demir (N-VA) moet nu met haar collega’s uit Brussel en Wallonië onderhandelen over de invoering ervan tegen 2025. Zij is al lang van mening dat statiegeld “onvermijdelijk” is omdat de hoeveelheid afval te langzaam afneemt.
In tegenstelling tot andere Europese landen met statiegeldsystemen heeft Vlaanderen niet gekozen voor een klassiek inzamelsysteem in de supermarkt. De voorkeur gaat uit naar een “ongekend en totaal nieuw digitaal inzamelsysteem” dat door de industrie wordt gepromoot. Dit systeem zou dit jaar in proefprojecten kunnen worden getest.
Een studie van PwC in opdracht van de sector belooft succes. Het digitale systeem, waarbij verpakkingen met een smartphone worden gescand en vervolgens thuis in de blauwe zak kunnen worden gestopt, is goedkoper, gebruiksvriendelijker en innovatief, aldus het adviesbureau.
Recycling Network Benelux deelt deze mening niet. De PwC-studie werd omschreven als “zeer ontoereikend”. Zelfs de bevriende Statiegeldalliantie heeft het digitaal systeem al afgedaan als een vertragingstactiek.
Kan digitaal statiegeld wél werken?
“Wij waren inderdaad tegen statiegeld”, zegt Koen De Maesschalck van Colruyt. Hij is vicepresident van Fost Plus. “Maar de laatste twee jaar voelen we aan dat het anders moet. De reden is dat Europese regelgeving ons als industrie verplicht om vanaf 2023 enerzijds zelf de rekening voor zwerfafval te betalen (nu betalen de overheden dat nog) en anderzijds ons dwingt om nog beter te recyclen. Wij willen dus zeker niet de komst van statiegeld verhinderen. En uitstel heeft al helemaal geen zin, want de rekening gaat steeds verder omhoog.”
Volgens de Maesschalck is de industrie op zoek naar het “ei van Columbus” dat klant- en bedrijfsbelangen combineert. “We zijn terechtgekomen in de digitale wereld. Vergeet niet dat anders elk jaar 4 miljard “lege verpakkingen” terug naar de winkel moeten.” Afgezien van het doel om statiegeld uit de supermarkten te houden, is de overleving van de blauwe zak een zorg van de bedrijfswereld. Zonder flessen en blikjes daalt de recyclingwaarde van een blauwe zak drastisch. Het kostenplaatje komt daardoor helemaal in de war.
Testen met statiegeld en digitaal systeem?
Het statiegeld is al getest in Vlaanderen. In de zomer van 2022 moesten bezoekers van drie strandtenten in Bredene 20 cent meer betalen voor een drankje in flesjes of blikjes. Burgemeester Steve Vandenberghe (Vooruit) was trots op dit project. “Tijdens de testfase werden in totaal 6.500 blikjes en flesjes verkocht. Er werd een vermindering van 80% afval bereikt. De impact op het strand was aanzienlijk.”
Demir reisde onlangs naar Nederland * om zich vertrouwd te maken met het klassieke Nederlandse statiegeldsysteem. Haar grootste angst is dat mensen niet met lege flessen naar de winkel willen. Daarom wil zij het digitale systeem “een eerlijke kans” geven.
Demir roept de sector op om tegen 2023 via proefprojecten te bewijzen dat het digitale systeem daadwerkelijk beter werkt dan het bekende alternatief (statiegeld gebeurt door de verpakkingen via de supermarkten en winkels terug tebrengen, dus 4 miljard verpakkingen, nvdr). Naast statiegeld uit de supermarkten houden, is de overleving van de blauwe zak een zorg van de bedrijfswereld. Ook de vragen rond privacy, toegankelijkheid en fraudebestendigheid moeten binnen dat digitale verhaal opgelost worden. Als dit niet het geval is, of als het niet op tijd( tegen 2025) klaar is, zal de omschakeling naar het statiegeldsysteem toch plaatsvinden.
Eerste digitaal systeem geflopt
Antwerpen heeft al geëxperimenteerd met een digitaal beloningssysteem. In 2021 krijgt Fost Plus subsidie van de stad voor het vermijden van zwerfvuil. De organisatie bood Click aan. “Een app waarmee je je afval onderweg, of zwerfvuil, inscant en in de afvalbak werpt. Zo spaar je punten die je kan omruilen bij lokale handelaars.”, vertelt die app.”
Eind 2022 draait Antwerpen de geldkraan dicht. In 12 maanden waren er 27.459 clicks, gemiddeld één click om de twee dagen per vuilbak. “Te weinig,” zegt de stad.
Dan is er in Antwerpen ook nog een conflict ontstaan met de verantwoordelijke schepen Els van Doesburg (N-VA). Na de inval in Oekraïne kondigen de bedrijven achter De Click (maar ook Fost Plus, Erik Saelens’ Unbox, de marketeer achter de Helfie-campagne van de N-VA en anderen) een actie aan. Ze willen 25.000 euro doneren aan de slachtoffers in ruil voor 25.000 clicks. Dit is een commerciële actie met de bedoeling de cijfers te verfraaien”, aldus Van Doesburg. Dit is een verachtelijke actie”.
De industrie steunt de digitale plannen
Zoals eerder vermeld hebben de brancheorganisaties het adviesbureau PwC opdracht gegeven een studie uit te voeren naar de haalbaarheid van een digitaal systeem. De industrie is niet klaar om een traditioneel winkelretoursysteem in te voeren omdat het “te duur, oneerlijk en asociaal” is, zoals Comeos** onlangs verklaarde. Het zou ook het succes van de blauwe zak ondermijnen, vinden ze.
De PwC-studie biedt een “blauwdruk” voor een digitaal systeem. De technologie waarop het systeem gebaseerd zou zijn, is dezelfde als die van het mislukte Click-systeem van Unbox.
Toen de parlementsleden herhaaldelijk om de studie vroegen, kregen zij hoogstens een samenvatting met het argument dat het om een “intern werkdocument” ging. Nergens in de samenvatting wordt Unbox genoemd. Volgens het op vrijdag 20 januari 2023 gepubliceerde artikel van de nieuwssite Apache staat Unbox op pole position om een digitaal systeem uit te rollen.
Demir ontkent vooringenomenheid
Een dag na het Apache-artikel schreef Demir in een persbericht dat Fost Plus verschillende bedrijven moet aanschrijven voor proefprojecten. Fost Plus ontkent elke exclusiviteit.
Demir houdt vol dat zij niet zomaar slaafs het voorstel en de studie van de industrie volgt. Het PwC-onderzoek maakte nooit deel uit van het dossier van de regering, zegt zij. “We zijn sowieso kritisch.” In ieder geval lijkt de minister niet van plan om Fost Plus de vrije hand te geven bij de opzet van het statiegeld. In plaats daarvan wil zij een beroep doen op OVAM, de openbare afvalmaatschappij. Het conflict tussen Demir en Fost Plus gaat terug tot juli 2022 toen over de toekomst van de Mooimakers werd gesproken.
Tijdens de plenaire vergadering van het Vlaams Parlement op 18 januari stelden Mieke Schauvliege (Groen) en Steve Vandenberghe (Vooruit) minister Demir enkele vragen over de kwestie. De twee parlementsleden klaagden aan dat de minister “(verkeerd) gestuurd werd door de verpakkingsindustrie”, dat de studie onrealistisch was en dat de parlementsleden deze studie ook niet hadden ontvangen.
In haar antwoord verklaarde minister Demir dat “rook gecreëerd wordt waar geen vuur is”. Zij benadrukte dat de invoering van het statiegeldsysteem gebaseerd is op de slechte zwerfvuilcijfers en niet op de studie. “We hebben besloten het digitale systeem een kans te geven zich te bewijzen,” bevestigde Demir. “De blauwe zak werkt goed. Als we straks moeten zeggen dat mensen naar de winkel moeten gaan met hun tas vol flessen en blikjes die niet in elkaar mogen gedrukt zijn, weet ik niet wat het resultaat zal zijn.”
Zij voegt eraan toe dat er geen exclusief contract is getekend. “Als we een digitaal statiegeldsysteem willen uitbrengen, als we het beste systeem willen uitbrengen, zou het gek zijn om met één bedrijf te werken,” aldus Demir.
Plan B
In haar laatste antwoord benadrukte minister Demir dat OVAM en haar diensten toezicht zullen houden op de proefprojecten. Er komt ook een denktank met milieuorganisaties om alle informatie op transparante wijze te bevragen, te delen, te raadplegen en te analyseren. “Het is ook duidelijk gemaakt dat het parlement en de regering over deze proefprojecten en hun resultaten zullen worden geïnformeerd voordat een systeem wordt ingevoerd,” zei Demir. “(…) We zullen ook een plan B voorbereiden, met het klassieke systeem zoals we dat kennen. Het belangrijkste is dat er in 2025 statiegeld wordt ingevoerd.
Bron: VILT & De Morgen
*Statiegeld (ook: stageld of consigne) is een klein bedrag dat wordt geheven bij de aankoop van een product en dat wordt terugbetaald als de koper de verpakking van het product na gebruik weer inlevert. Dit gebeurt vaak via een flessenautomaat (of statiegeldautomaat).
In Nederland is er statiegeld voor grote kunststof flessen voor water of frisdrank vanaf 1 liter (€ 0,25) en kleine van minder dan 1 liter (€ 0,15), glazen bierflessen (€ 0,10 voor gewone en € 0,20 voor beugelflessen) en kratten (€ 0,75/€ 1,50 voor halve/hele kratten). Wettelijk moet er vanaf 31 december 2022 statiegeld op blikjes zijn, maar volgens de branch kan dit pas vanaf april 2023. De Raad van State ging mee met de verpakkingslobby en bepaalde dat het systeem pas op 1 april in werking hoeft te treden.
** Vlaanderen heeft in de jaren 90 een vrij uniek afvalsysteem opgezet. Een waarin de vervuiler betaalt: Fost Plus organiseert en bekostigt de recyclage van verpakkingsafval (pmd, karton en glas). Fost Plus wordt zelf gefinancierd door Fevia, Comeos en Betrix; de koepels van de voedings-, handels- en cosmeticasector. Grote sponsoren zijn AB Inbev, Colruyt, Danone.
Geef als eerste een reactie